Pedagogika Froebla

Friedrich Wilhelm Froebel, nazywany prorokiem i ojcem nowożytnego wychowania przedszkolnego, był niemieckim pedagogiem, teoretykiem wychowania przedszkolnego, architektem i miłośnikiem przyrody. Żył w latach 1782-1852. Zachwycony naturalistyczną koncepcją pedagogiczną Jana Henryka Pestalozziego stworzył własną filozofię wychowania, którą oparł na trzech głównych ideach: jedności wszechświata, szacunku dla dziecka i jego indywidualności, znaczenia zabawy w rozwoju dziecka. Pedagog podkreślał, iż w celu zapewnienie dziecku pełnego wykształcenia należy w nauczaniu (w myśl teorii Pestalozziego) integrować siły: głowy, rąk i serca. Wychowanie powinno mieć charakter globalny. W okresie dzieciństwa dziecko powinno zdobywać jak najwięcej nowych doświadczeń. Ważna jest przy tym jego samodzielność w działaniu i dochodzeniu do wiedzy.

1. Froebel zakładał, że pierwsze doświadczenia edukacyjne dziecka mają wpływ na jego późniejszy rozwój i osiągnięcia. Dziecko jest niepodzielną indywidualną całością, która ma swoje myśli, uczucia, swoją fizyczność i związki z innymi. Natomiast rolą dorosłego jest oddziaływanie wychowawcze poprzez odpowiednie organizowanie środowiska oraz stwarzanie warunków do poznawania otaczającego świata. To właśnie ona jest w życiu dziecka najważniejsza oraz jest podstawą całego przyszłego życia.

Samo dzieciństwo i przynależna mu zabawa jest również w filozofii pedagogicznej Froebla cennym darem. Dzieciństwo to niepowtarzalny, niezwykły okres w życiu dziecka ze swoimi szczególnymi prawami i przywilejami. Prawem do niezakłóconej zabawy, eksploratywności i ekspresji (B.Bilewicz-Kuźnia, 2014, s.16).

Froebel znany jest jako twórca tzw. „ogródków dziecięcych”, czyli instytucji wychowawczych dla dzieci 3-6-letnich, w których wprowadzał autorski system metodyczny, oparty na zabawowej i zajęciowej samodzielności i aktywności dziecięcej. Podstawowy cel, jaki stawiał przed ogródkiem dziecięcym to wszechstronne przygotowanie dziecka do dalszych stadiów wychowania i kształcenia.

Obecnie idea Froebla jest realizowana na całym świecie, m.in. w Niemczech, USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie czy Szwajcarii. W Polsce wykorzystywały ją już ponad sto lat temu słynne działaczki na rzecz wychowania przedszkolnego: Maria Weryho i Justyna Strzemeska. Na gruncie polskim współcześnie ideę freblowską propaguje dr Barbara Bilewicz-Kuźnia – autorka programu Dar Zabawy, opracowanego na podstawie koncepcji pedagogicznej Froebla

Program Dar Zabawy

Program Dar Zabawy powstał z troski o naturalny rozwój dziecka, o przywrócenie wartości zabawie, zabawkom i całej istocie dzieciństwa.

Samo dzieciństwo i przynależna mu zabawa jest również w filozofii pedagogicznej Froebla cennym darem. Dzieciństwo to niepowtarzalny, niezwykły okres w życiu dziecka ze swoimi szczególnymi prawami i przywilejami. Prawem do niezakłóconej zabawy, eksploratywności i ekspresji (Bilewicz – Kuźnia, 2014, s. 16).

Program uwzględnia założenia teoretyczne koncepcji Friedricha Froebla. Szczególny nacisk położony jest na aktywność zabawową w procesie poznawania przez dziecko świata. Zabawa, będąca wrodzoną potrzebą,  według niemieckiego pedagoga, jest główną formą aktywności dziecka i nie powinna być kierowana przez nauczyciela ani ograniczana, a bardzo dyskretnie i rozsądnie nadzorowana. Dzieci powinny czuć się bezpieczne fizycznie i psychicznie. 

Koncepcja aktywności oparta jest na działaniach dzieci w sali przedszkolnej, a także poza nią. Niezwykle ważną rolę stanowi kontakt z materiałami, których dostarcza przyroda, zwanymi darami natury, bogactwami przyrody, darami ziemi oraz wykorzystanie materiałów dydaktycznych  i pomocy edukacyjnych stworzonych przez dorosłego dla dziecka. 

Najważniejszą częścią programu Dar Zabawy są zabawy edukacyjne, których zadaniem jest podkreślenie wspólnoty dorosłych i dzieci oraz wykorzystanie do tych zabaw tzw. darów, czyli przedmiotów, które w pełni służą rozwojowi dziecka. 

W planowaniu pracy w oparciu o program Dar Zabawy należy pamiętać, iż edukacja powinna być indywidualnie modelowana, planując prace należy zawsze mieć na względzie potrzeby rozwojowe dzieci, pamiętając że ich główną potrzebą jest zabawa. Jako najważniejszej aktywności dziecka w wieku przedszkolnym powinno poświęcać się jej wystarczająco dużo czasu każdego dnia. 

Niezwykle ważne jest zorganizowanie przy współudziale dzieci przestrzeni zabawy, stworzenie specjalnych miejsc do zabaw tzw. kącików do zabaw tematycznych. W przedszkolu realizującym program Dar Zabawy powinny znaleźć się kąciki: darów, twórczych prac ręcznych, badawczy i gospodarczy .

Ramowy rozkład dnia powinien być skierowany ku potrzebom dziecka. Treści dydaktyczne należy planować w zróżnicowany sposób, odwołując się do różnych obszarów wiedzy, życia człowieka i jego codzienności. Ważną zasadą jest integracja treści oraz wieloaspektowe i holistyczne spojrzenie na jakieś zagadnienie, rozpatrywanie go w szerokim kontekście.

CELE SZCZEGÓŁOWE, KTÓRE ZOSTAŁY OKREŚLONE W PROGRAMIE DAR ZABAWY

1. Umiejętność komunikowania się w języku ojczystym

• rozwijanie zdolności porozumiewania się za pomocą mowy i znaków w języku ojczystym
• rozwijanie języka pod względem artykulacyjnym, gramatycznym i słownikowym, doskonalenie mowy wiązanej
• rozwijanie kompetencji komunikacyjnej
• podtrzymywanie tradycji i kultury języka narodowego oraz regionalnego

2. Zdolność czytania i dyspozycje do czytania

• rozwijanie gotowości do nauki pisania i czytania
• rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej
• doskonalenie mowy ze szczególnym akcentem na poprawne wymawianie wszystkich głosek
• usprawnianie motoryki i koordynacji wzrokowo-ruchowej
• rozwijanie pamięci wzrokowej, słuchowej i ruchowej
• tworzenie okazji do ćwiczenia funkcji percepcyjno-motorycznych w działaniach plastyczno-konstrukcyjnych
• tworzenie okazji do odczytywania i tworzenia znaków i symboli graficznych oraz pisania
• rozwijanie umiejętności czytania metodą globalną oraz metodą analityczno-syntetyczną

3. Zainteresowania czytelnicze i literackie

• poznawanie kultury ojczystej
• podnoszenie efektywności uczenia się poprzez rozwijanie zamiłowania do czytania
• stwarzanie okazji do wymiany poglądów, pomysłów i doświadczeń

4. Poznawanie języka obcego

• osłuchanie się z językiem obcym w zabawach ruchowych i dydaktycznych
• wzbudzanie pozytywnej motywacji do nauki języków obcych
• poznawanie znaczenia podstawowych słów i zwrotów z codziennego otoczenia , nazw przedmiotów, zjawisk, czynności i cech
• recytowanie krótkich wierszyków, śpiewanie piosenek związanych z darami
• tworzenie okazji do poznawania kultury innych krajów i narodów

5. Myślenie matematyczne

• rozwijanie procesów poznawczych: zdolności porównywania, porządkowania, przyporządkowywania, abstrahowania i uogólniania, pamięci w działaniu praktycznym i w umyśle
• rozwijanie umiejętności rozwiązywania zadań i problemów matematycznych w zabawie
• rozwijanie umiejętności posługiwania się matematycznym wnioskowaniem i schematyzacją w życiu codziennym
• budowanie pojęć matematycznych (figur geometrycznych, zbioru, liczby naturalnej, długości, objętości, czasu i ciężaru)
• rozwijanie myślenia operacyjnego

6. Myślenie przestrzenne

• rozbudzanie dyspozycji poznawczych , emocjonalnych i wyobraźni
• rozwijanie kompetencji pamięciowych oraz zdolności przetwarzania i wykorzystywania informacji dla celów praktycznych
• budowanie zdolności celowego i twórczego kierowania własnym procesem uczenia się

7. Naturalna ciekawość świata, postawa badawcza, zainteresowania przyrodnicze

• zachęcanie do prowadzenia ukierunkowanej obserwacji
• tworzenie warunków do samodzielnego poznawania rzeczywistości poprzez obserwowanie , eksperymentowanie, odkrywanie i działanie
• rozwijanie umiejętności planowania
• rozbudzanie umiejętności obserwowania faktów i zjawisk społeczno-przyrodniczych, formułowania hipotez, weryfikowania ich, uogólniania spostrzeżeń
• rozwijanie postawy badawczej
• rozwijanie umiejętności posługiwania się narzędziami badawczymi, przyrządami pomiarowymi i urządzeniami technicznymi

8. Zdolności twórcze i ekspresja własnego ja

• wspieranie rozwoju wyobraźni i myślenia twórczego
• budowanie wiary we własne siły i rozwijanie zdolności autoprezentacji
• wyzwalanie procesów kreacyjnych i autokreacyjnych
• rozbudzanie ekspresji twórczej w sferze werbalnej, plastycznej, ruchowej, muzycznej i twórczej
• zachęcanie do poznawania samego siebie (mocnych i słabych stron)

9. Kompetencje społeczno-moralne

• uwrażliwienie dzieci na przestrzeganie norm społecznych zgodnych z obowiązującymi kanonami kulturowymi
• stwarzanie warunków do współpracy i współdziałania w grupie
• tworzenie okazji do przyjmowania różnych ról społecznych w różnych sytuacjach
• uwrażliwienie na potrzeby drugiego człowieka
• rozwijanie umiejętności dostrzegania i akceptowania różnic między ludźmi i ich kultury
• rozwijanie umiejętności odczytywania intencji i pragnień innych osób, rozumienia ich i współodczuwania
• tworzenie okazji do efektywnego komunikowania się w pracy i zabawie
• budzenie wartości uniwersalnych
• budzenie postawy patriotycznej i demokratycznej
• rozwijanie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej

10. Myślenie refleksyjne i emocje

• zachęcanie do indywidualnego interpretowania świata
• rozwijanie inteligencji emocjonalnej oraz zdolności rozpoznawania i mówienia o uczuciach i emocjach
• rozwijanie umiejętności wartościowania
• rozwijanie postawy opiekuńczej wobec wszystkiego, co wymaga pomocy człowieka
• uwrażliwianie na inność, rozwijanie postawy przywiązania do tradycji rodzinnych i narodowych
• kształtowanie świadomości walorów innych kultur

11. Zdrowie, sprawności ruchowe i manualne

• rozwijanie sprawności ruchowych i cech motoryki: siły, sprawności, szybkości, zwinności, gibkości
• rozwijanie motoryki małej i dużej
• budowanie wiedzy i świadomości prozdrowotnej
• rozwijanie zainteresowania sportem i zdrowym stylem życia

• Organizacja pracy wg Programu
• Zajęcia dydaktyczne prowadzone według programu Dar Zabawy realizowane są w dwóch formach: pod postacią zajęć dydaktycznych w kole (określano jak Poranne koło) i zajęć rozwijających umiejętności poznawcze, społeczne i emocjonalne, realizowanych w grupach pracujących metodą stacyjną w czterech kącikach
• Organizacja przestrzeni związana jest z organizacją zajęć dydaktycznych i realizacją podstawy programowej, która po zajęciach w Porannym kole przewiduje równoległą aktywność  dzieci w czterech grupach zabawowo – zadaniowych przy kącikach aktywności związaną z tematem dnia. Dobór grup może być celowy lub losowy. Grupa pracuje cały tydzień w takim samym składzie, każdego dnia w innym kąciku. Takie rozwiązanie pozwala na wielozmysłowe i wieloaspektowe poznawanie świata – z perspektywy piękna w kąciku twórczym, z perspektywy strukturalnej w kąciku badawczym, z perspektywy samodzielności i aktywności w kąciku gospodarczym oraz z perspektywy  własnych doświadczeń i obrazów umysłowych w kąciku darów (propozycje prac w grupach znajdują się w publikacji „Dar Zabawy. Metodyka i propozycje zajęć z dziećmi według założeń pedagogicznych Froebla” B. Bilewicz – Kuźnia, s. 240 – 281.) W danym tygodniu skład osobowy grupy jest taki sam, codziennie jednak grupa bawi się w innym kąciku
• Zajęcia w Porannym kole mogą być wprowadzeniem do zajęć w grupach lub ich podsumowaniem. Ten etap dnia dzieci spędzają w całej grupie. Są to najczęściej zajęcia z wierszem, zabawy orientacyjno-porządkowe organizowane przy użyciu darów, a także inne aktywności proponowane przez autorkę programu Dar Zabawy
• W programie przyjęto założenie, że zajęcia w Porannym kole i/lub aktywność w grupach zabawowo-zadaniowych jest realizowana przez co najmniej trzy dni w tygodniu. Jeden z tych dni może być dniem rozpoczęcia lub zakończenia tygodnia pracy. Tego dnia mogą odbywać się zajęcia w plenerze lub spotkanie z ciekawą osobą

Kąciki zabawowo-zadaniowe

Program Dar Zabawy proponuje przemyślaną, dostępną dla dziecka i użyteczną organizację przestrzeni – sali przedszkolnej, w której zaznaczone są cztery kąciki aktywności:

1. Kącik badawczy – to miejsce, w którym dziecko działa zarówno w sposób swobodny, jak i kierowany. Zabawy badawcze wyrażają dziecięcą potrzebę eksplorowania. Działania te powinny odbywać się pod czujnym okiem nauczyciela. Przykładowy zestaw materiałów i pomocy w kąciku badawczym: akcesoria do manipulowania, przesypywania, eksplorowania przestrzeni – pojemniki, lejki, lupy, lornetki, kompasy, miarki, linijki, wagi itp.)
2. Kącik twórczy (twórczych prac ręcznych) – to miejsce, w którym dzieci mogą rozwijać kreatywność, twórczość i zamiłowanie do aktywności artystycznej. W kąciku twórczym mogą znaleźć się materiały plastyczne, a także rekwizyty i pomoce związane ze sztuką muzyczną, plastyczną, teatralną i filmową)
3. Kącik gospodarczy – to miejsce, w którym prowadzone są zajęcia kulinarne i ogródkowe, najczęściej ma charakter małej kuchni lub ogródka. Dzieci uczą się w nim przyrządzania łatwych potraw, ćwiczą eleganckie nakrywanie do stołu i poznają zasady savoir-vivre’u. W części ogródkowej zajmują się pielęgnacją roślin, ziół i kwiatów , a także hodowlą małych zwierząt. Kącik gospodarczy może zawierać elementy kuchenne – nożyki, łyżeczki, tacki,  a także elementy porządkowe – ściereczki, miotełki oraz akcesoria do pielęgnacji roślin czy zwierząt)
4. Kącik darów – to miejsce, w którym znajdują się pudełka z darami. Oprócz nich w skład kącika wchodzą również elementy tzw. małego i dużego świata, czyli zabawki przedszkolne: figurki z jajek niespodzianek, plastikowe postaci, zwierzęta, lalki, klocki czy domki

Praca z darami

Koncepcja F. Froebla oparta jest na pracy z materiałami, których dostarcza przyroda oraz z przedmiotami, jakimi są zabawki celowo stworzone przez dorosłego dla dziecka. Są to tak zwane dary, czyli materiały, które mają postać wełnianych piłeczek oraz zestawów drewnianych klocków w kształcie sześcianów, walców, graniastosłupów, a także- mozaiki, patyczki, pierścienie i punkty. Służą dzieciom do zabaw percepcyjno - manipulacyjnych, badawczych oraz umożliwiają rozwój zdolności artystycznych. Dzieci podejmują z ich wykorzystaniem zabawy badawcze, tematyczne i konstrukcyjne, poznają świat matematyki, tworzą ornamenty. Wymienionym aktywnościom towarzyszy śpiew, ruch oraz słuchanie literatury.

Dary są podstawą do rozwijania funkcji symbolicznej. Zamiast gotowych obrazów prezentujemy dzieciom symbole, np. zieloną piłeczkę zamiast smoka, prostą konstrukcję z drewnianych sześcianów zamiast domu, czy zamku. Upraszczając formę skłaniamy dzieci do rozwoju wyobraźni, języka, pamięci, odtwarzania własnych doświadczeń. Jednocześnie angażujemy  emocje. Dary stanowią podłoże do realizowania całej podstawy programowej – rozwijania wiedzy o świecie, przedmiotach, ludziach. Są doskonałym materiałem do nauki matematyki, rozwijają poczucie estetyki, wprowadzają w świat barw, kształtów, w świat piękna i nauki.

Dary są także atrakcyjnym materiałem do zabaw swobodnych. Ich prostota daje nieskończone możliwości użycia – w ruchu, statecznie, na płaszczyźnie i w przestrzeni. Jeden prosty dar może każdego dnia być innym elementem zabawy – takim, jak zapragnie dziecko. Zabawa staje się więc twórcza, konstruktywna i bogacąca poznawczo.

Dzieci w zabawach swobodnych tworzą z nich:

• kształty naturalne (inaczej zwane formami życia) - są to konstrukcje, które dzieci układają z wyobraźni lub posługując się wzorem
• kształty wiedzy to konstrukcje ilustrujące zjawiska matematyczne o charakterze arytmetycznym lub geometrycznym; dzieci układają np. pionowe lub poziome płotki, ilustrujące treść zadań matematycznych
• kształty piękna to wzory o charakterze ozdobnym, układane jako rytmy pasowe lub wzory o charakterze gwieździstym, układane jako rozety lub powstające w układzie krzyżowym; podczas układania takich ornamentów dzieci wykorzystują zjawiska matematyczne, np.  przesunięcie równoległe, a także obroty

WALORY PRACY Z DARAMI:

• budowanie systemu wartości - nauka poszanowania przedmiotów oraz otaczającego świata
• zaspokajanie potrzeby ciekawości i zabawy u dzieci
• rozwijanie umiejętności społecznych – nauka współpracy
• kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej
• zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, wszechstronnej aktywności a także samodzielności
• wszechstronny rozwój dzieci – zgodnie z podstawą programową
• rozwój wyobraźni - za pomocą darów nauczyciel i dzieci mogą ilustrować treść bajek, wierszy, opowiadań czy legend
• przygotowanie do nabywania umiejętności i czytania i pisania

Komplet materiałów dydaktycznych składa się z 14 pudełek darów, a także siatki geometrycznej dołączonej do zestawu. Siatka wspierająca pracę z materiałami dydaktycznymi jest uzupełnieniem pracy ze schematami.